Pryfed Peillio

Mae ein pryfed peillio brodorol yn cynnwys gwenyn meirch a gwenyn eraill, gloÿnnod byw a gwyfynod, pryfed hofran, chwilod a chacwn. Credir bod dros 1500 o rywogaethau pryfed yn y DU yn peillio ein planhigion gwyllt brodorol a’n cnydau bwyd. Heb bryfed peillio byddem yn ei chael yn anodd tyfu llawer o gnydau llysiau a ffrwythau masnachol gan gynnwys afalau, gellyg, mefus, ffa a phys, rêp had olew).

Y Wenynen Fêl Ewropeaidd yw’r prif bryf peillio sydd ar gael ar gyfer cnydau caeau ac awyr agored. Yn Sir Gaerfyrddin mae oddeutu 674 o wenynfeydd sy’n cynnwys tua 3774 o gychod gwynyn. Yn seiliedig ar gyfradd cynhyrchu mêl cyfartalog y cwch yn 2017 o 12kg/cwch byddai hyn yn cyfateb i gynhyrchu tua 45.3 o dunelli o fêl (gwybodaeth gan yr Arolygydd Gwenyn rhanbarthol). Yn 2011 cynhyrchwyd 427 o dunelli o fêl yng Nghymru – sy’n werth tua £2 filiwn. (Gwefan Llywodraeth Cymru ac adroddiad Arolygydd Gwenyn Cymru 2017).

Mae pryfed peillio hefyd yn ein helpu yn yr ardd a’r rhandir, gan helpu i roi inni’r llysiau a blodau gardd yr ydym yn eu mwynhau. Mae gerddi bellach yn cynnwys mwy o flodau na’r rhan fwyaf o dir amaethyddol ac, yn Sir Gaerfyrddin, mae gennym lawer o erddi. I lawer o bryfed peillio gall gerddi fod o gymorth mawr i boblogaethau lleol.

Mae peillio gan bryfed, trwy helpu planhigion i atgynhyrchu hefyd yn cefnogi rhwydwaith mwy cymhleth o fywyd anifeiliaid a phlanhigion. Felly mae peillio’n broses bwysig i gynnal ecosystemau iach a bioamrywiol.

Mae hanner y 24 rhywogaeth gwenyn meirch sydd ar ôl yn y DU yn dirywio – mae tair rhywogaeth arall eisoes wedi diflannu.

Mae ymchwil yn dynodi bod dirywiad o 23% wedi bod mewn gwenyn mêl yng Nghymru rhwng 1985 a 2005.

Roedd yr Adroddiad Sefyllfa Byd Natur Cymru yn 2016 yn dangos bod 60% o rywogaethau gloÿnnod byw wedi dirywio dros y tymor hir (~1970–2013).
(Ymddiriedolaeth Gwarchod Gwenyn; Cynllun Gweithredu Cymru ar gyfer Pryfed Peillio; Adroddiad Sefyllfa Byd Natur Cymru, 2016). Mae llawer o resymau posibl dros y newidiadau hyn yr arsylwyd arnynt. Nid yw’n ymddangos bod un ffactor unigol yn gyfrifol am y newidiadau, ond bod llawer o ffactorau’n cyfuno i greu effaith fwy ar y cyfan. Fodd bynnag, mae rhai effeithiau sy’n fwy amlwg na’i gilydd.

Colli cynefinoedd, eu diraddiad a’u darniad – achos mwyaf arwyddocaol y dirywiad yw colli cynefinoedd sy’n darparu bwyd, cysgod a safleoedd nythu ar gyfer pryfed peillio. Gellir priodoli’r colledion i ffermio mwy dwys, rheolaeth amhriodol ar gynefinoedd posibl, a datblygu trefol/diwydiannol. Roedd astudiaeth a gyhoeddwyd yn Nature yn 2016 yn dangos bod colli blodau gwyllt ym Mhrydain yn cyd-daro â’r dirywiad mewn pryfed peillio.

Plaladdwyr – ceir tystiolaeth gynyddol bod defnyddio plaladdwyr yn cael effeithiau niweidiol ar bryfed peillio gan gynnwys gwenyn mêl, gwenyn gwyllt a gloÿnnod byw.

Newid yn yr Hinsawdd – gall newidiadau hirdymor amddifadu pryfed peillio o gyflenwadau bwyd ar adegau pan fo’u hangen arnynt, eu gwneud yn fwy agored i barasitiaid a chlefydau, neu newid cynefinoedd fel nad ydynt yn addas mwyach. Yn y ffordd hon mae’r newid yn yr hinsawdd yn fygythiad i gydnerthedd ecosystemau.

Bwyd ar ffurf paill a neithdar y chwilotwyd amdanynt mewn amrywiaeth o rywogaethau planhigion blodeuo, sydd ar gael rhwng dechrau’r gwanwyn a diwedd yr hydref o nifer o gynefinoedd, e.e. dolydd, perthi, ymylon ffyrdd, ymylon coetiroedd, perllannau a gerddi. Gall llawer o blanhigion a choed ddarparu’r adnoddau bwyd hyn, gan gynnwys llawer o ‘chwyn’ fel y’u gelwir megis dant y llew a llygad y dydd. Yn ogystal â blodau, mae ar lawer o bryfed peillio angen adnoddau bwyd eraill i gefnogi’r gwahanol gyfnodau yn eu bywydau – er enghraifft mae ar lindys gloÿnnod byw a gwyfynod angen planhigion arbennig i fyw arnynt.

Strwythur llystyfiant amrywiol, e.e. perthi, prysgwydd a gwair hir i gael cysgod, lle i nythu a threulio’r gaeaf ynddo. Gall llystyfiant trwchus megis glaswelltir tuswog, prysgwydd, coed aeddfed, a phentyrrau o bren a cherrig ddarparu cynefin hanfodol ar gyfer pryfed peillio sy’n gaeafgysgu. Mae llawer o rywogaethau’n gaeafgysgu fel oedolion gan gynnwys mamwenyn meirch, a rhai gloÿnnod byw a phryfed hofran, eraill fel wyau, larfau neu bwpaod. Caiff hen dwyni a llystyfiant trwchus eu defnyddio gan wenyn meirch, gyda llethrau heulog a thir sych yn cael eu defnyddio gan wenyn meirch sy’n nythu ar y llawr megis gwenyn turio.

Er mwyn gwrthdroi’r dirywiad yma, dylem amcanu at wneud y canlynol:

• cynyddu amrywiaeth adnoddau sy’n gyforiog o flodau, h.y. rheoli ardaloedd ffurfiol ac anffurfiol fel bod ystod o rywogaethau addas sy’n denu pryfed peillio ar gael;
• cynyddu helaethdra adnoddau bwyd, h.y. cynyddu’r arwynebedd tir sydd ar gael i bryfed peillio’i ddefnyddio; ac
• estyn argaeledd adnoddau sy’n gyforiog o flodau trwy gydol cylch oes pryfed peillio; gwneud yn siŵr bod planhigion addas ar gael o’r gwanwyn tan yr hydref.